Lech Rustecki
Sytuacja ekonomiczna bezpośrednio przed powołaniem Grabskiego na premiera była bardzo poważna. Władze decydowały się na dodruk pieniędzy, bo wydatki budżetowe znacznie przekraczały dochody. Trzeba było spłacać pożyczki zagraniczne, a kolejne pożyczki były zaciągane. Równocześnie znacznie spadła wartość marki polskiej. To wszystko spowodowało, że wcześniejsza inflacja przekształciła się w hiperinflację, a gospodarka polska nie mogła działać efektywnie. W efekcie nastąpił kryzys skarbu państwa, pojawiły się bankructwa, wzrost bezrobocia i negatywne nastroje społeczne. Gdy rząd Wincentego Witosa wprowadził stan wyjątkowy, wybuchł strajk generalny i sytuacja uległa dalszemu pogorszeniu. W końcu premier Witos podał się do dymisji.
Trzy dni później, 17 grudnia 1923 roku prezydent Stanisław Wojciechowski powierzył Władysławowi Grabskiemu, wybitnemu ekonomiście, politykowi endecji, doświadczonemu urzędnikowi i członkowi kilku wcześniejszych rządów, misję utworzenia rządu. Po dwóch dniach rząd był gotowy, a premier Grabski objął także tekę ministra skarbu.
Powstał rząd pozaparlamentarny, składający się z ekspertów niezwiązanych blisko z poszczególnymi partiami politycznymi, ale premier starał się zapewnić mu trwałą podstawę polityczną, bo planowane reformy potrzebowały solidnego zaplecza. Ekspercki rząd Grabskiego miał być odpowiedzią na niestabilną sytuację polityczno-gospodarczą, która doprowadziła do tego, że jego rząd był 12 gabinetem w ciągu 5 lat od odzyskania przez Polskę niepodległości.
Następnego dnia po powołaniu rządu w przemówieniu sejmowym Władysław Grabski zapowiedział szybkie zrównoważenie budżetu, reformę walutową oraz wprowadzenie prawa, które umożliwiłoby rządowi przez rok wydawanie dekretów z mocą ustawy. Reformy gospodarcze stały się priorytetem, a rozwiązanie innych problemów odłożono na później. (…) Postanowił przeprowadzić reformę skarbową wraz z walutową i nie czekać na wcześniejsze zrównoważenie budżetu oraz usunięcie przyczyn inflacji, co było częścią pierwotnego planu. (…)
Stworzono stanowisko Nadzwyczajnego Komisarza Oszczędnościowego, który miał zarządzać redukcją wydatków administracyjnych. Udało się zwolnić 29 tys. pracowników państwowych, ale nie powiodła się próba likwidacji Ministerstwa Robót Publicznych. (…)
Równolegle do reformy skarbowej trwała reforma walutowa. Pierwszym jej celem była stabilizacja marki polskiej, jako że w kraju panowała hiperinflacja. W 1924 roku przeprowadzono interwencję giełdową o wartości 2,5 mln dolarów. Gdyby porównywalna interwencja miała miejsce w roku 2016, jej wartość mogłaby osiągnąć nawet pół miliarda dolarów. Kurs marki udało się ustabilizować na poziomie, który przekonał obywateli o skuteczności reformy. (…)
Równocześnie trwały przygotowania do wprowadzenia złotego, co zresztą planowano już kilka lat wcześniej. Banknoty nominowane w złotych zamówiono jeszcze w 1919 roku i czekały w skarbcu Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej (PKKP), czyli banku emisyjnego, powołanego w 1916 roku przez niemieckie władze okupacyjne w Generalnym Gubernatorstwie Warszawskim i zlikwidowanego w 1924 roku (zastąpił go Bank Polski).
Bank Polski został utworzony w formie spółki akcyjnej, co miało zapewnić jego niezależność od rządzących. W wyniku subskrypcji akcji powstał bardzo rozdrobniony akcjonariat – 150 tys. ze 176 tys. akcjonariuszy posiadało do dwóch akcji, a Skarb Państwa był właścicielem tylko 1% udziałów.
28 kwietnia 1924 roku Bank Polski przeprowadził emisję złotego polskiego. Wcześniejsza hiperinflacja doprowadziła do sytuacji, w której marki polskie wymieniano na złote w relacji 1,8 mln marek za złotego.
Złoty był do 1939 roku walutą w pełni wymienialną – o stabilnym kursie wymiany. Pokrycie jego emisji w złocie (ang. gold exchange standard) zapewniono poprzez ustalenie stałego kursu wymiany złotego do amerykańskiego dolara, jako że waluta USA miała pełne pokrycie w złocie. Kurs został ustalony na 5,18 złotego za jednego dolara. (…)
Ważnym elementem reform rządu Władysław Grabskiego była konsolidacja bankowości państwowej. Grabski był liberałem, ale uważał, że po latach inflacji państwowe banki są potrzebne do odbudowy kredytu długoterminowego, który miał wspierać odbudowującą się gospodarkę, zapewniając finansowanie firm państwowych i prywatnych, inwestycji samorządowych, a także budownictwa mieszkaniowego.
W związku z tym kilka osłabionych przez inflację banków państwowych wzmocnił i przekształcił w trzy instytucje: Państwowy Bank Rolny, Pocztową Kasę Oszczędności i Bank Gospodarstwa Krajowego. Kredyt długoterminowy przyjmował najczęściej formę listów zastawnych, obligacji komunalnych, kolejowych i bankowych czy pożyczek dla samorządów.
Elementem porządkowania życia gospodarczego miało być prawo bankowe uchwalone w grudniu 1924 roku. Jego wejściu w życie przeszkodził kryzys bankowy 1925 roku.
W czerwcu 1924 roku Sejm wysłuchał sprawozdania premiera Grabskiego i udzielił mu dalszych pełnomocnictw do kontynuowania reform. Poparcie rządu w Sejmie było na tyle słabe, że Grabski zastanawiał się nad dymisją. Postanowił jednak pozostać na stanowisku, czując się odpowiedzialnym za doprowadzenie do końca nieukończonego jego zdaniem procesu sanacji gospodarczej. (…)
Cały artykuł Lecha Rusteckiego pt. „Głębokie reformy gospodarcze Władysława Grabskiego” znajduje się na s. 10 październikowego „Kuriera Wnet” nr 40/2017, wnet.webbook.pl.
„Kurier Wnet”, „Śląski Kurier Wnet” i „Wielkopolski Kurier Wnet” są dostępne w jednym wydaniu w całej Polsce w kioskach sieci RUCH, Kolporter i Garmond Press oraz w Empikach, a także co sobota na Jarmarkach Wnet w Warszawie przy ul. Emilii Plater 29 (na tyłach hotelu Marriott), w godzinach 9–15.
Wersja elektroniczna „Kuriera Wnet” jest do nabycia pod adresem wnet.webbook.pl. W cenie 4,5 zł otrzymujemy ogólnopolskie wydanie „Kuriera Wnet” wraz z regionalnymi dodatkami, czyli 36 stron dobrego czytania dużego (pod każdym względem) formatu. Tyle samo stron w prenumeracie na www.kurierwnet.pl.
