Ewa Dubas-Urwanowicz
Antoni Opaliński
Z prof. Ewą Dubas-Urwanowicz, specjalizującą się w historii parlamentaryzmu polskiego, o wkładzie Koła w tę historię i dowodach na datowanie jego początków od 1468 roku rozmawia Antoni Opaliński.
Co takiego w Kole w czasach staropolskich się działo?
W latach dwudziestych XV wieku powstały w Koronie tak zwane sejmy generalne. Jeden był w Kole, a drugi w Nowym Mieście Korczynie – dla Małopolski. Były to sejmy, nie sejmiki. Sejmikami generalnymi nazywały się w XVI wieku; w XV to były sejmy i przed powstaniem, zwłaszcza sejmu dwuizbowego, odgrywały ogromną rolę.
W roku 1456 król wydał statut, który określał, jakie ziemie powinny się zbierać na sejmie generalnym w Kole. Były to między innymi województwa poznańskie i kaliskie, które miały swój wspólny sejmik w Środzie, województwo sieradzkie, łęczyckie, brzesko-kujawskie, inowrocławskie, Ziemia Dobrzyńska, województwo rawskie z wszystkimi ziemiami i województwo płockie. Sejm ten skupiał posłów ze wszystkich sejmików prowincjonalnych przed sejmem walnym. Miało to ogromne znaczenie dla ujednolicenia poglądów, ale również dla podnoszenia kultury politycznej.(…)
A więc Koło odgrywało w prowincji wielkopolskiej ogromną rolę, jeśli chodzi o parlamentaryzm. Skupiało parlamentarne elity całej prowincji wielkopolskiej. W prowincji wielkopolskiej wcześniej niż w innych powstały sejmiki prowincjonalne i sejmy generalne. (…)
Sejmy, potem sejmiki generalne odbywały się przeważnie raz w roku, oczywiście mówimy o normalnych czasach, a nie np. o okresie bezkrólewia czy nadzwyczajnych sytuacjach militarnych. Zwykle organizowano je zimą, kilka dni po zakończeniu sejmików powiatowych i na kilka dni przed rozpoczęciem sejmu walnego.
Czy dzisiaj wiemy, ilu wielkopolskich posłów zwykle tu się gromadziło i gdzie się spotykali? Niektórzy lokalni historycy twierdzą, że u Bernardynów.
Bardzo prawdopodobne, że u Bernardynów, bo kościoły były najczęściej miejscem spotkań sejmikujących posłów, a wobec tego również i posłów z całej prowincji, prawda? Tak więc jest bardzo prawdopodobne, że to było w kościele.
Najwięcej przedstawicieli na różne sejmiki wielkopolskie wysyłały województwa poznańskie i kaliskie. W XVI wieku, kiedy sejmiki obradowały w Środzie, to było siedem osób. Natomiast pozostałe ziemie reprezentowało od dwóch do pięciu osób. Czyli w sumie na sejmik przybywało mniej więcej dwudziestu, dwudziestu pięciu posłów. Ta liczba może nie jest wielka, ale posłowie przybywali bardzo często z całym gronem innych szlachciców. Poseł nie jechał sam. Towarzyszył mu dwór, którego częścią była szlachta, która wprawdzie nie miała prawa głosu, ale pełniła rolę obserwatorów podczas ustalania kwestii podatkowych czy sądowych. (…)
Dlaczego pięćset pięćdziesięciolecie obchodzimy akurat w tym roku? Chyba jeszcze niedawno chronologię polskiego parlamentaryzmu określano inaczej?
Do tej pory opieraliśmy się na twierdzeniu Antoniego Pawińskiego, który zinterpretował Długosza tak, że uznał, że pierwszy sejm dwuizbowy został zwołany w roku 1493. Potem wszyscy historycy po kolei powtarzali to jego stwierdzenie. Jestem jednak przekonana, że pierwszy sejm dwuizbowy miał miejsce w roku 1468. Nie tylko dlatego, że opieram się na autorytecie profesora Wacława Uruszczaka, który jest w tej chwili najwybitniejszym w Polsce żyjącym znawcą prawa staropolskiego. Przekonują mnie jego argumenty. Po pierwsze, na nowo zinterpretował on dzieło Długosza.
Ponowne odczytanie i nowa interpretacja Długosza to jest jedna sprawa, a druga – profesor znalazł materiały skarbu koronnego, które wskazują niezbicie, że od 1468 roku płacone były diety poselskie. Król bez powodu diet nie wypłacał, prawda? Płacił je specjalnie umocowanym przedstawicielom wybranym przez sejmiki na sejm walny, którym diety się należały. I to jest, moim zdaniem, argument nie do zbicia.
Cały wywiad Antoniego Opalińskiego z prof. Ewą Dubas-Urwanowicz, pt. „Długosz na nowo odczytany” znajduje się na s. 4 wrześniowego „Wielkopolskiego Kuriera WNET” nr 51/2018, wnet.webbook.pl.
„Kurier WNET”, „Śląski Kurier WNET” i „Wielkopolski Kurier WNET” są dostępne w jednym wydaniu w całej Polsce w kioskach sieci RUCH, Kolporter i Garmond Press oraz w Empikach, a także co sobota na Jarmarkach WNET w Warszawie przy ul. Emilii Plater 29 (na tyłach hotelu Marriott), w godzinach 9–15.
Wersja elektroniczna „Kuriera WNET” jest do nabycia pod adresem wnet.webbook.pl. W cenie 4,5 zł otrzymujemy ogólnopolskie wydanie „Kuriera WNET” wraz z wydaniami regionalnymi, czyli 40 stron dobrego czytania dużego (pod każdym względem) formatu. Tyle samo stron w prenumeracie na www.kurierwnet.pl.
