Międzynarodową Nagrodę Literacką im. Zbigniewa Herberta przyznano w tym roku po raz piąty. Jak podano w poniedziałek, wyróżnieniem uhonorowano Breytena Breytenbacha, południowoafrykańskiego poetę, prozaika, eseistę oraz malarza, przeciwnika apartheidu, wieloletniego więźnia politycznego. Jury uznało, że połączenie walorów artystycznych jego twórczości oraz bezkompromisowej postawy moralnej, zaangażowania po stronie krzywdzonych, jest doskonałym wcieleniem postawy najbliższej Zbigniewowi Herbertowi, autorowi słynnych słów „Gniew twój bezsilny niech będzie jak morze/ ilekroć usłyszysz głos poniżonych i bitych”. Uroczystość wręczenia nagrody odbędzie się 25 maja w Warszawie.
Breytenbach jest – obok J. M. Coetzee’go – najbardziej znanym twórcą wywodzącym się z Republiki Południowej Afryki. Opublikował około 50 książek. Pierwszym tomem jego poezji opublikowanym po polsku był „Cały czas” (1980). W 2016 r. Breytenbach brał udział w Festiwalu im. Czesława Miłosza. Z tej okazji wydano zbiór „Refren podróżny. Wiersze wybrane”.
– Mój mąż zawsze podkreślał, że o formacie pisarza świadczy nie tylko jego talent, ale również, a może nawet przede wszystkim, charakter, moralna postawa. Jednemu ze swych młodszych kolegów dał nawet radę: „nigdy nie zabłądzisz, jeśli będziesz z tymi, których biją, i z tymi, których mniej”. Cieszę się, że w tym roku jury wybrało twórcę, który połączył wybitny talent z tak bezkompromisową postawą, opowiedzeniem się po stronie krzywdzonych – powiedziała Katarzyna Herbert, wdowa po poecie i założycielka fundacji jego imienia.[related id=”1530″ side=”left”]
Poeta urodził się 16 września 1939 r. w niewielkiej miejscowości Bonnievale w RPA. Studiował filologię oraz malarstwo na Uniwersytecie w Kapsztadzie. Na początku lat 60., coraz bardziej krytyczny wobec polityki apartheidu (brał udział w studenckich protestach przeciwko niedopuszczaniu do nauki czarnoskórej młodzieży afrykańskiej), ale też szukając dla siebie malarskiej drogi, wyjechał do Paryża. Tam w 1962 r. poznał Yolande Ngo Thi Hoang Lien, córkę ambasadora ówczesnego Wietnamu Południowego. Wzięli ślub, naruszając obowiązującą w RPA ustawę zabraniającą małżeństw mieszanych rasowo, co przyniosło im zakaz wjazdu do RPA.
W latach 60., mieszkając we Francji, Breytenbach zaangażował się w działania przeciwko apartheidowi w RPA. W 1975 r., posługując się fałszywym paszportem, wrócił do ojczyzny, by pomagać czarnoskórej ludności tworzyć związki zawodowe. Został aresztowany, oskarżony o działalność terrorystyczną i skazany na 9 lat więzienia.
Dzięki międzynarodowym protestom zwolniono go po 7 latach. Wyjechał do Francji i przyjął francuskie obywatelstwo. Od tego czasu został laureatem wielu nagród literackich. Wykładał m.in. na New York University, wystawiał obrazy w galeriach na całym świecie. Obecnie mieszka we Francji i w RPA.
Laureata nagrody wskazało międzynarodowe jury, w skład którego weszli poeci, eseiści, tłumacze i wydawcy: Jurij Andruchowycz (Ukraina), Edward Hirsch (USA), Michael Krueger (Niemcy), Jarosław Mikołajewski (Polska) oraz Mercedes Monmany (Hiszpania).
– Breytenbach jest wybitnym poetą i wybitnym człowiekiem. Cechą jego wierszy i poematów jest moralne napięcie, rozległość i dynamika wyobraźni. Cechą jego człowieczeństwa – nakaz bycia po stronie słabszych, niezgoda na przemoc, dyskryminację. Wartość ludzka przyniosła mu podziw i siedem lat więzienia. Wartość poetycka przynosi mu dzisiaj Nagrodę im. Zbigniewa Herberta – uzasadnił wybór jury Jarosław Mikołajewski.
Jurij Andruchowycz podkreślił zaś, że Breytenbach pisze wiersze w kilku językach, także w afrikaans – języku, któremu grozi dziś zniknięcie z powierzchni ziemi. – Breytenbach przedłuża jego istnienie, tworząc poezję, czyniąc ją niejako cząstką ruchu oporu – mówił ukraiński pisarz.
Międzynarodowa Nagroda Literacka im. Zbigniewa Herberta jest przyznawana od 2013 r. za wybitne dokonania artystyczne i intelektualne, nawiązujące do idei, które przyświecały twórczości polskiego poety. Jej dotychczasowymi laureatami byli: William Stanley Merwin, Charles Simic, Ryszard Krynicki i Lars Gustafsson.
PAP/lk
