Piękna Sydonia i o przewadze Szczecina nad Lizboną. W trakcie audycji z oddziału Muzeum Narodowego w Szczecinie przy Staromłyńskiej 27 rozmawialiśmy o sztuce, archeologii i legendach
Piękna Sydonia i o przewadze Szczecina nad Lizboną. W trakcie audycji z oddziału Muzeum Narodowego w Szczecinie przy Staromłyńskiej rozmawialiśmy z repatriantem z Portugalii, przewodniczką szczecińską rozmiłowaną w legendach oraz legendarnym kuratorem z Muzeum.
Port Sudan to najważniejszy punkt przeładunkowy Sudanu. Foto: Wikimedia Commons/Bertramz/CC 3.0
Polscy archeologowie pracujący w Sudanie prowadzą wykopaliska nieprzerwanie od lat 50. XX wieku – mówi badaczka.
Wysłuchaj całej rozmowy już teraz!
Archeolodzy odkryli grób dziecka pochowanego w bardzo płytkim grobie – tuż pod powierzchnią w jednej z dwóch komór jaskini Tunel Wielki (Małopolska) niedaleko Ojcowa. Znalezisko liczy 360 lat.
Mniej więcej 12-letnie dziecko pochowano w bardzo płytkim grobie – tuż pod powierzchnią w jednej z dwóch komór jaskini Tunel Wielki (Małopolska) niedaleko Ojcowa. Archeologów najbardziej zaskoczyło to, że dziecko złożono do grobu z czaszką ptaka (zięby) w ustach. Druga ptasia czaszka znajdowała się tuż przy policzku dziecka. Znaleziska szkieletu dokonano kilkadziesiąt lat temu w czasie wykopalisk. Jednak dopiero w ostatnich latach naukowcy przyjrzeli się odkryciu i dokonali jego szczegółowych analiz, w tym genetycznych.
Po kilku latach analiz naukowcy są prawie pewni, że wiedzą skąd się wzięła i kim była nietypowo pochowana zmarła. Uważają, że dziewczynka mogła przybyć do Polski wraz z wojskami najeźdźczymi podczas potopu szwedzkiego, czyli na początku drugiej połowy XVII w.
To nie były typowe badania archeologiczne. Aby dojść do takiego wniosku, musieliśmy zastosować szerokie spektrum metod badawczych. To była detektywistyczna praca” – mówi dr Małgorzata Kot z Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, która wraz z zespołem analizuje to niezwykłe znalezisko w ramach projektu finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki..
Naukowcy mieli problemy z precyzyjnym określeniem czasu śmierci, ostatecznie udało się ustalić, dzięki zastosowaniu metody radiowęglowej, że doszło do niej w drugiej połowie XVII lub w XVIII wieku.
Ale skąd miała się pojawić mała dziewczynka i to z Finlandii w tym czasie w Polsce? Jak wskazują naukowcy w potopie uczestniczyły również wojska fińskie.
Ze źródeł historycznych wiadomo, że w szwedzkim garnizonie na Wawelu było wówczas 3 tys. żołnierzy, głównie Finów. Wojska te dotarły do Małopolski na jesieni (co ciekawe, analiza szczątków ptasich wskazuje, że obie zięby zostały uśmiercone jesienią). A zdaniem badaczy część tego garnizonu znajdowała się na zamku w Ojcowie, który jest nieopodal jaskini Tunel Wielki.
Często sobie wyobrażamy, że w czasie potopu do Polski wkroczyła wyłącznie regularna armia, ale z ówczesnych relacji wiemy, że w taborach było też całkiem sporo kobiet i dzieci. Tak też było i przypadku szwedzkiego garnizonu na zamku w Ojcowie – uważa dr Wojenka.
Naukowcy nie są pewni, jak dziewczynka zmarła. Czy była to tragiczna śmierć w lesie, w jaskini? Dlatego zgodnie ze zwyczajem musiała zostać pochowana w pobliżu miejsca zgonu? Tego – jak przyznają archeolodzy – nie da się wykluczyć. Z analiz kości wynika, że nie miała lekkiego życia. Widoczne na kościach długich tzw. linie Harrisa świadczą o tym, że w czasie swojego życia cierpiała głód.
Wiemy, że zmarła była obca na tych ziemiach. Obcy jest też rytuał, w jakim została pochowana. Wszystkie elementy układanki wydają się wskazywać, że przybyła ona do Polski wraz z najeźdźcami w czasie potopu. I nigdy już Polski nie opuściła – wskazują badacze.
Jak z cytryny wycisnęliśmy z dostępnych analiz, tyle informacji, ile było to możliwe. Uważamy, że na 95 proc. nasza wersja wydarzeń jest właściwa” – dodaje dr Wojenka.
Źródło: PAP Nauka w Polsce
A.N.
Prezes Polskiego Związku Eksploratorów omawia sytuację ludzi zajmujących się wydobywaniem z ziemi przedmiotów o wartości historycznej. Omawia plany zmian w prawie dotykającym tej sfery życia.
Jacek Wielgus ocenia stan ochrony zabytków w Polsce.
Z mojej perspektywy, ustawa z 2003 r. wymaga wielu zmian, nie nadąża za dzisiejszymi czasami.
W systemie ochrony dóbr kultury powstało wiele „dziur”. Należy ustawowo ograniczyć wydobywanie materiałów tylko do przypadków, kiedy jest to konieczne.
Techniki badawcze we współczesnej archeologii są coraz mniej inwazyjne, niedługo być może w ogóle nie trzeba będzie kopać.
Gość „Kuriera w samo południe” zwraca uwagę na duże zróżnicowanie grupy użytkowników metali. Polski Związek Eksploratorów wspiera pasjonatów historii, gromadzących przedmioty do własnej kolekcji, lub oddających je do instytucji kultury.
Sam związek niczego nie eksploruje, nie mamy w statucie takiego zapisu.
W jesiennej nowelizacji ustawy z 2003 r. „kuchennymi drzwiami” wprowadzono przepis o karze pozbawienia wolności dla osoby prowadzącej poszukiwania bez zgody konserwatora zabytków.
Z pasjonatów historii z dnia na dzień zrobiono przestępców.
Jacek Wielgus wskazuje na liczne nadużycia podczas prac przygotowawczych do inwestycji drogowych, gdzie ukrywano miejsca potencjalnie atrakcyjne dla archeologów, byle tylko nie opóźniać prac budowlanych.
Wysłuchaj całej rozmowy już teraz!
A.W.K.
Andrzej Daczkowski o tym, czemu pod względem uzyskiwania zgody na poszukiwanie zabytków wciąż tkwimy w XX w.; planowanych zmianach w tej sprawie; przepisach w Niemczech; Riese i złotym pociągu.
Andrzej Daczkowski informuje, że od początku 2018 r. nielegalne poszukiwania zabytków są już nie tylko wykroczeniem, ale przestępstwem zagrożonym karą do dwóch lat pozbawienia wolności. Żeby legalnie poszukiwać zabytków trzeba najpierw uzyskać pozwolenie od konserwatora. Wniosku o to ostatnie nie można zaś złożyć elektronicznie.
Wciąż jesteśmy w dwudziestym wieku. Droga jest bardzo żmudna tzn. musi pan napisać wniosek, wydrukować go, pójść na pocztę, wysłać, a potem czekać na listonosza z odpowiedzią konserwatora zabytków.
Czas oczekiwania na zgodą to do 30 dni. Ten, jak mówi, anachroniczny tryb zniechęca wielu poszukiwaczy. Stan ten ma się jednak niedługo zmienić. Ma zostać wprowadzony system w którym
Poszukiwacz rejestruje się z domu do odpowiedniej platformy poszukiwawczej i tam wyraża w pewnym momencie chęć wejścia w teren.
Jeśli konserwator wyrazi wówczas zgodę lub nie podejmie decyzji w ciągu 30 dni, to można rozpocząć poszukiwania. Redaktor magazynu „Odkrywca” zauważa, że trzeba jeszcze zmienić obowiązującą ustawę, tak by uwzględniała tę formę zgłoszenia. Można w niej poprawić także inne szczegóły. Opowiada także o własnych poszukiwaniach, jakie prowadzi będąc członkiem grupy eksploatacyjnych miesięcznika.
Z takich najciekawszych akcji jakie pamiętam, to przede wszystkim odkrycie tajemniczego tunelu w okolicach Pałacu Jedlinka na terenie, powiedzmy, budowli związanych z Riese.
Nasz gość tłumaczy także jak wygląda sytuacja prawna poszukiwaczy zabytków u naszych zachodnich sąsiadów. Zauważa, że różni się ona w zależności od kraju związkowego:
W niektórych landach praktycznie nie ma możliwości legalnego poszukiwania zabytków przez amatora. Są też landy, które mają prawo bardzo korzystne dla poszukiwaczy.
Zwraca uwagę, że w Niemczech najpierw uzyskuje się zgodę od urzędnika na poszukiwania, a dopiero potem przychodzi się z nią do właściciela gruntu, który w takiej sytuacji zazwyczaj chętnie wyraża zgodę na poszukiwania. Wygląda to więc odwrotnie niż w Polsce. odnosi się także do legendy o złotym pociągu na Śląsku. Stwierdza, że
Złoty pociąg zapewne nigdy nie wyjechał z Wrocławia.
Opowieści takie jednak „dobrze robią nie tylko regionowi, ale też nakręcają zainteresowanie przeszłością”.
Wysłuchaj całej rozmowy już teraz!
A.P.
Skąd wzięła się ludność autochtoniczna obydwu Ameryk? Teorii na ten temat jest kilka i często są one bardzo zaskakujące. Co więcej, stanowiska archeologiczne stawiają jeszcze więcej pytań.
Patrząc na skład etniczny, mieszkańców obydwu Ameryk podzielić możemy na dwie grupy: ludność napływową oraz indiańskich autochtonów. Ludność napływowa to przede wszystkim potomkowie białych konkwistadorów i osadników z Europy, czarnoskórych, afrykańskich niewolników oraz w znacznie mniejszym stopniu potomkowie bliskowschodnich i dalekowschodnich imigrantów.
Kim jest jednak ludność tubylcza, znana w języku polskim jako Indianie i jakie są jej korzenie?
Przez dziesiątki lat pokutowała teoria, według której dziesiątki tysięcy lat temu przodkowie dzisiejszych Indian przybyli do obydwu Ameryk z terenów północnej Azji. Ludzie ci pochodzić mieli najprawdopodobniej z Syberii lub Mongolii i poprzez zamarzniętą Cieśninę Beringa przedostać się na tereny Ameryki. Przez tysiąclecia przodkowie współczesnych Indian mieli zasiedlać cały kontynent amerykański z północy na południe i z zachodu na wschód. Tak przynajmniej przez dziesięciolecia twierdzili archeologowie i antropolodzy zajmujący się tym tematem.
Czy jednak słusznie? Badania archeologiczne z ostatnich lat pokazują, że teoria równomiernego zasiedlenia obydwu Ameryk z jednego tylko źródła mija się z prawdą. Niektóre stanowiska archeologiczne są bowiem znacznie starsze, niż być powinny. Mówi się zatem, że Ameryki skolonizować mogła ludność pochodzenia azjatyckiego, ale która niekoniecznie przybyła tu przez Cieśninę Beringa. Co więcej, pojawiają się również i teorie mówiące o tym, że w czasach prekolumbijskich Amerykę odwiedzać i zasiedlać mogły osoby pochodzenia europejskiego (poza Wikingami), czy afrykańskiego. Teorie te jednak nie potrafią wygrać z badaniami struktur DNA ludności autochtonicznej.
Jak było w rzeczywistości, tego wciąż nie wiemy. Wiemy za to, że wszystkie teorie – łącznie z tymi spiskowymi i fantastycznymi zostaną przedstawione w najbliższym wydaniu República Latina. W rozmowie z samym sobą Zbyszek Dąbrowski opowie o pochodzeniu ludności indiańskiej. Przedstawi również badania archeologiczne, które stawiają pod znakiem zapytania dotychczasowe teorie antropologiczne. Zarówno badania z archeologii oficjalnej, jak i tej „zakazanej”. Powiemy również dlaczego w języku hiszpańskim ludności autochtonicznej obydwu Ameryk nie należy nazywać Indianami.
Na rozmowę o korzeniach ludności amerykańskiej zapraszamy w najbliższą środę, 19-go lutego! Tym razem o 19H00 i tym razem tylko po polsku.
¡República Latina – nie ważne skąd pochodzimy, ważne kim jesteśmy!
W czasie prac remontowych przy baszcie Senatorskiej odkryto kamienne mury obronne z przełomu XIII i XIV wieku. Biegną one inaczej niż przypuszczali wcześniej archeolodzy.
Dotychczas sądzono, że wybudowaną za Kazimierza Jagiellończyka basztę Senatorską z murem obronnym Krakowa łączyła szyje. Teraz okazuje się, że baszta została wbudowana w mur powstały między panowaniem Leszka Czarnego a Władysława Łokietka. Jak mówi prowadzący badania Paweł Kajfasz:
W południowej części wzgórza prowadzony jest remont pomieszczenia wzniesionego podczas okupacji niemieckiej. Ta przybudówka funkcjonowała jako kuchnia. W trakcie tego remontu mieliśmy zaplanowane badania archeologiczne podczas nich dokonaliśmy znaczących odkryć. Około metra pod powierzchnią odkryliśmy mury gotyckie. To najmniej rozpoznany rejon archeologiczny wzgórza. Mimo że spodziewaliśmy się tego odkrycia, jesteśmy zaskoczeni przebiegiem tego muru.
Odkrycie to oznacza konieczność rewizji tego, jak wcześniej wyobrażano sobie przebieg umocnień. Miał on biec bardziej na połnoc, niż to wynika z odsłoniętego fragmentu. Jak dodaje archeolog, mury te:
Są to także pierwsze kamienne fortyfikacje obronne wzgórza wawelskiego.
Nie będziemy jednak mogli ich podziwiać, gdyż zostaną zasypane. Większą szansę na bycie pokazanym światu mogą mieć znalezione przy tej okazji przez badaczy monety i fragmenty ceramiki. Kolejnym znaleziskiem są relikty dwóch ścian z narożnikiem – po nieznanej tu wcześniej budowli ceglanej z lat dwudziestych XX wieku.
A.P.
Chrobremu podatki pomagali ściągać wojownicy ze Skandynawii? Na to wskazują badania nad pochówkami z miejscowości Ciepłe na Pomorzu.
W centralnej części cmentarzyska znajdowały się cztery bardzo bogato wyposażone groby komorowe. Pochowano w nich mężczyzn, zapewne wojowników, o czym świadczy złożona wraz z nimi broń i elementy ekwipunku jeździeckiego.
Tak opisywał, w rozmowie z PAP, stanowisko w miejscowości Ciepłe (Pomorskie) dr Sławomir Wadyl z Muzeum Archeologicznego w Gdańsku. Archeolodzy odkryli tam cmentarzysko użytkowane w czasach Bolesława Chrobrego. Na razie przebadanych grobów jest 60. W ramach badań nad nimi próbowano ustalić m.in. pochodzenie zmarłych. Jak powiedział badacz:
Okazało się, że wszyscy zmarli pochowani w centralnej części cmentarzyska pochodzili nie z ówczesnego Państwa Piastów, ale ze Skandynawii, najprawdopodobniej z Danii.
Wniosek taki pozwoliła analiza obecnych w grobach bogato zdobionych mieczy i włóczni, czy zestawów oporządzenia jeździeckiego i rzędu końskiego. Miecze i groty włócznie pochodziły według badaczy z warsztatów zachodnioeuropejskich bądź skandynawskich. Groby mają charakter komorowy, znany z terenów Skandynawii i Europy Wschodniej. Grupa grobów otoczona była przez palisadę lub ogrodzenie. Zdaniem dr Wadyla pamięć o tych pochówkach mogła trwać długo wśród lokalnej społeczności. Nie zniszczono ich bowiem, ani nie pochowano na ich miejscu innych zmarłych. Groby te są według archeologów najstarsze na cmentarzysku.
Pozostałe groby mają głównie charakter jamowy, kopane były one prosto w ziemi, bez drewnianej konstrukcji cechującej groby komorowe. Te ostatnie są rzadkim znaleziskiem na ziemiach polskich, a wśród naukowców trwa dyskusja na temat tego, kto był w nich chowany. Według jednej z interpretacji mamy do czynienia z przybyszami z północy. Za hipotezą tą przemawia znalezisko w Bodzi (pow. włocławski), gdzie w ziemskich kurhanie spoczywa dostojnik z czasów Mieszka I. Członek elity zbrojnej, jak pokazały badania izotopu strontu w zębach zmarłego, urodził się nad Wisłą, ale znaczną część życia spędził w Skandynawii. Z tejże pochodzą prawdopodobnie obcokrajowcy pochowani w jego pobliżu. Na stanowisku w Ciepłem pochowanych jest kilkanaście osób, które urodziły się lub spędziły dzieciństwo w Skandynawii, a na Pomorzu ostatnie lata swego życia. Zdaniem dr Wadyla:
Pochowani w centralnej części cmentarzyska reprezentowali ówczesne elity społeczne, o czym świadczy monumentalny charakter ich grobów i bogate wyposażenie. Należeli zapewne do grupy elitarnych jeźdźców, zapewne jednak ich rola nie ograniczała się tylko do funkcji wojowników.
Według naukowca trudnili się oni także poborem podatków od miejscowej ludności. Świadczyć o tym mają znalezione przy nich zestawy odważników i kamienie probiercze „służące do badania jakości metali szlachetnych jednocześnie świadczące o dostępie do tych metali oraz udziale w wymianie handlowej”.
A.P.
Nowe geoglify w Nazca, niemowlęta w hełmach z czaszek w Ekwadorze i poćwiartowane dzieci w Lubuskiem. Robert Wyrostkiewicz o niezwykłych odkryciach w Ameryce Płd. i w Polsce oraz pracy archeologa.
Robert Wyrostkiewicz komentuje odkrycie 143 nowych geoglifów w peruwiańskim Nazca przez japońskich archeologów. Badacze z Uniwersytetu w Yamagacie, którymi kierował prof. Masato Saiki, we współpracy z IBM Japan dokonali nowych, mniejszych rysunków. Jak mówi nasz gość, nie chodzi o geoglify, które można by zbadać z lotu samolotu, ale o mniejsze, które na dodatek obecnie są już zatarte. Dzięki specjalnemu programowi IBM udało się zrekonstruować jak obecne linie żwiru układały się ok. 300 lat przed narodzeniem Chrystusa, kiedy rysunki w Nazca powstawały. Peruwiańskie geoglify wyróżniają „konstrukcje geometryczne widziane tylko z powietrza”, które jak przypuszczają archeolodzy miały właśnie z tej perspektywy być obserwowane, najpewniej przez indiańskich bogów.
Większość odkryć archeologicznych to są odkrycia niekonwencjonalne i nietypowe, budzące zastanowienie, co chciano wyrazić w ten sposób.
Archeolog odnosi się do innego odkrycia z Ameryki Płd. W Ekwadorze znaleziono dwa pochówki niemowląt z hełmami wykonanymi z ludzkich czaszek na głowach. Stwierdza, że „archeologia zajmuje się głównie stanowiskami sepulkralnymi, czyli pochówkami”. Pokazują one co było ważne dla ludzi chowających swych zmarłych i w co wierzyli. W Polsce nie było podobnych pochówków jak te odkryte w Ekwadorze, ale znaleziono inny zastanawiający pochówek.
Mamy coś, co archeolodzy nazywają grupą masłomęcką tj. okres wpływów rzymskich. Na terytorium województwa lubelskiego są odkrywane pochówki również dzieci, poćwiartowanych, zakopanych, odkopanych, poćwiartowanych i ponownie pochowanych.
Nie wiadomo czy taki rodzaj pochówku należy wiązać z jakąś złą śmiercią tych dzieci, praktykami anty-wampirycznymi czy jakimś kultem. Odkrycia takie są jednak rzadkie, a praca archeologa w Polsce jest w większości przypadków nudna.
Mamy teraz 435 tys. stanowisk archeologicznych. Jesteśmy bogatsi niż Egipt jeśli chodzi o stanowiska archeologiczne. […] Zazwyczaj jak w nich kopiemy to z nich nie wychodzi nic.
Wyrostkiewicz stwierdza, że 95% stanowisk archeologicznych w Polsce archeolodzy przekopują „z obowiązku” w ramach nadzoru archeologicznego związanego z ochroną konserwatorską. Badania są konieczne przy nowych inwestycjach. Poza tym wiele z istniejących obecnie stanowisk naniesiono w latach 80., kiedy to archeologom płacono od stanowiska archeologicznego, dlatego nanosili je również tam, gdzie nie było takiej potrzeby.
Spektakularnych odkryć jest mało i są zazwyczaj domeną archeologii naukowej, a nie tej brzydko mówiąc inwestycyjnej, bo odkrycia są nie na rękę inwestorom.
Wysłuchaj całej rozmowy już teraz!
A.P.
Położone na wysokości od 2500 do 3100 m n.p.m. i ciągnące się na przestrzeni kilkuset metrów. Bogate, nieznane nauce skupisko rytów naskalnych w Uzbekistanie odkrył zespół archeologów z IA UW.
Od kilku lat naukowcy z Uniwersytetu Warszawskiego od kilku lat prowadzą, finansowane ze środków Narodowego Centrum Nauki, wykopaliska w Górach Czatkalskich w północno-zachodniej części Uzbekistanu. W ich trakcie odkryli niezwykłe skupiska rytów naskalnych (petroglifów).
Otrzymaliśmy sygnał od lokalnej ludności, że w miejscu nieodległym od prowadzonych przez nas wykopalisk widoczne są na skałach ryty. Postanowiliśmy to sprawdzić. Okazało się, że wiadomość była prawdziwa. Liczba rytów jest olbrzymia. Do tej pory nie były one zupełnie znane naukowcom.
Opowiada, cytowana przez Nauka w Polsce za PAP, dr Małgorzata Kot z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, która kieruje wykopaliskami w rejonie, gdzie doszło do odkrycia rytów. Skupisko petroglifów znajduje się na zboczach wysoko położonej górskiej doliny Kyzyl Dara. Są one wykonane na olbrzymich płaskich skałach, które położone są na wysokości od 2500 do 3100 m n.p.m. Zdaniem dr Kot jest to jedno z najwyżej usytuowanych tego typu stanowisk ze sztuką naskalną w Uzbekistanie. Skały z rytami rozciągają się na przestrzeni kilkuset metrów.
Ryty przedstawiają zapewne koziorożce syberyjskie. To największe żyjące na Ziemi koziorożce. Obecnie znajdują się na liście gatunków zagrożonych wymarciem.
Wśród rytów dominują przedstawienia koziorożców — wskazuje członek zespołu badawczego Michał Leloch, który wykonał wstępną dokumentację części odkrytych petroglifów. Długość rogów tych zwierząt może dochodzić nawet do blisko półtora metra. Zwierzęta te ważą ponad 100 kg.
Obecnie w dolinie Kyzyl Dara mieszkańcy pobliskich wiosek wypasają latem owce. Nie jest to jednak miejsce łatwo dostępne. Dotarcie do niego z najbliżej położonej bazy wymaga całodziennej wspinaczki. Wyprawa archeologiczna, mimo pomocy polskich alpinistów, była bardzo wymagająca – oceniają naukowcy.
Naukowców zastanawia, czemu dawni mieszkańcy tych terenów zdecydowali się na wykonanie petroglifów. Nie znaleźli jeszcze odpowiedzi na to pytanie.
Być może było to związane z magią łowiecką, lecz pole do interpretacji jest ogromne.
– uważa Leloch. W tym pierwszym wariancie wykonanie rytu mogło mieć na celu spowodowanie korzystnego dla myśliwych przebiegu polowania.
Po dotarciu na miejsce zająłem się inwentaryzacją i dokumentacją rytów, a pozostali szli sukcesywnie wyżej, szukając kolejnych skupisk. Nie spodziewaliśmy się aż tak olbrzymiej liczby rytów. W trakcie dwóch dni, które spędziliśmy na miejscu, nie udało nam się wszystkiego nawet pobieżnie obejrzeć- dodaje Leloch.
Jak podkreślają naukowcy, dotychczas w Uzbekistanie skupiska sztuki naskalne znane były głównie z obszarów nizinnych, więc tym bardziej warto przyjrzeć się tym nowo zlokalizowanym.
A.P.
