Nawrócenie marksisty? W przypadku prawdziwego, trwałego nawrócenia – witamy w domu, w naszej wspólnej, ukochanej Polsce!

Tak radykalnie bezpardonowej, negatywnej oceny współczesnych tendencji w światowej humanistyce od byłego koryfeusza marksistowskiego pojmowania człowieka i świata nie słyszałem jeszcze nigdy.

Herbert Kopiec

Przytrafiło mi się coś, co w pełni potwierdza znane powiedzenie, że nie ma rzeczy niemożliwych. Nigdy w życiu bym się przecież nie spodziewał, że będzie mi dane być świadkiem publicznego, naukowego nawrócenia. I to jeszcze kogo? Prawdziwego tuza polskiej marksistowskiej socjologii. Znawcy dialektycznej metodologii i strategii rozwoju teorii socjologicznej, opartej na koncepcji materializmu historycznego, dla którego obce w nauce było wszystko, co odbiegało od tzw. ducha marksizmu. Niechęci do tego, co było sprzeczne z założeniami „ojców” socjologii naukowej (m.in. K. Marksa) bohater niniejszego felietonu nauczył się już za młodu od uczonych radzieckich. W swojej książce z 1973 roku (Teoria i wyjaśnienie. Z metodologicznych problemów socjologii) w jednym tylko przypisie przytoczył aż sześciu autorów z Kraju Rad. (…)

Profesor Sztompka, doktor honorowy kilku uczelni krajowych i zagranicznych, osiągnął w nauce wszystko, co tylko było można. (…) W 2006 roku otrzymał od Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (FNP) bodaj najbardziej prestiżową polską nagrodę za działalność naukową w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych; także najbardziej znaczącą pod względem materialnym. (…)

Nagroda to dla prof. Sztompki nie tylko odpłata za 40 lat pracy naukowej, ale zobowiązanie, „dług, który muszę spłacić wobec wszystkich czytelników moich nienapisanych książek” (Święto nauki, „Forum Akademickie” nr 1/2007).

Zauważmy, że prof. Sztompka potraktował nagrodę jako odpłatę za 40 lat swojej pracy, a więc także za okres obejmujący jego marksistowskie zaangażowanie.

We wzmiankowanej już książce z 1973 roku wyrażał „kolegom z Zespołu Teorii Społeczeństwa Socjalistycznego Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, a zwłaszcza jego kierownikowi prof. dr Jerzemu Wiatrowi” – wdzięczność za życzliwą i konstruktywną krytykę refleksji zawartych w książce. No cóż, należałoby przyjąć, że jeszcze 10 lat temu nawrócenie prof. Sztompki nie wchodziło w rachubę. (…)

„Wartości moralne – słusznie dowodził [prof. Sztompka w wykładzie z 11 grudnia 2018 r.] – regulują tę przestrzeń, w której wszyscy żyjemy. Zaufanie jako jedna z kluczowych wartości – przypominał – pozwala oczekiwać, że partner postąpi zgodnie z naszymi pragnieniami i nadziejami. Można też oczekiwać uczciwości i prawdomówności”. Przykładowo, „gdy Państwo przychodzą na mój wykład, to oczekują, że będę mówił to, co myślę, a nie coś tam pod czyimś jeszcze jakimś adresem, tak, żeby się komuś przypodobać”.

I trudno nie było przyznać prof. Sztompce racji. Ale tu – niestety, jak to za chwilę pokażę – zawiódł. Nie powiedział bowiem tego, co myśli. A współsprawcą okazałem się być ja. Poszło o moje kłopotliwe dla profesora pytanie, które rozpocząłem tak: „Panie profesorze, powiem być może coś kontrowersyjnego, dlatego chciałbym się otoczyć parasolem ochronnym, przywołując intuicję świętego Augustyna, który powiedział: »Skarć mądrego, a będzie cię miłował«.

Otóż Panie profesorze – jesteśmy rówieśnikami i ja Pana pamiętam jako sztandarową postać uczonego marksisty, zajmującego się socjologiczną analizą budownictwa socjalizmu w Polsce.

W dzisiejszym wystąpieniu wielokrotnie przypominał Pan, że stoi na gruncie klasycznych wartości: prawdy, dobra i piękna. Chciałbym w związku z tym zapytać Pana profesora, jak odnosi się Pan do współczesnych tendencji w nauce uniwersyteckiej (a jest to tendencja światowa), w której to nauce obecny jest – jak to określają nieliczni amerykańscy intelektualiści konserwatywni – barbarzyński postmodernizm. Ani razu w swoim wykładzie Pan Profesor nie użył tego pojęcia. Postmodernizm jest wszechobecny w uniwersyteckiej nauce i kulturze. A jest to przecież fenomen, który zdominował i w gruncie rzeczy niszczy cywilizację zachodnią, mającą korzenie chrześcijańskie. Rad byłbym, gdyby Pan Profesor coś w tej kwestii powiedział” (wypowiedzi spisane z nagranego wykładu).

Odpowiedź prof. P. Sztompki była następująca: „W pierwszej kwestii, tzn. mojego niegdyś zainteresowania i badań związanych z socjalizmem – to wyspowiadałbym się raczej świętemu Augustynowi niż przed tym audytorium. Więc to pominę”.

No cóż – zauważmy – że prof. Sztompka nie potrafił stanąć ze swoim życiorysem twarzą w twarz ze swoimi młodymi (bo takich była zdecydowana większość) słuchaczami. I pod tym względem przypominał innych koryfeuszy światowej socjologii, a ściślej rzecz biorąc, nauk społecznych i humanistycznych w ogólności. Znamienne, a można by tak wnioskować po reakcji słuchaczy (częste oklaski), że wykładowca zaufania słuchaczy nie utracił. Mimo że na szczerość i prawdomówność prof. Sztompki nie mogło liczyć grono uczestników wykładu, lecz jedynie ewentualnie święty Augustyn. I ostatecznie wyszło na to, że tę formę ekspiacji wykładowcy, ale wyłącznie przed obliczem Świętego, słuchacze uznali za wystarczającą i satysfakcjonującą. No cóż, zawsze to coś, zwłaszcza gdy w rachubę wchodzi – zazwyczaj pozostający na bakier z wartościami ewangelicznymi – były marksista…

Kontynuując odpowiedź na moje pytanie, prof. Sztompka (tekst piszę w oparciu o nagranie wykładu) poszedł, jak to się mówi, na całość. Tak radykalnie bezpardonowej, negatywnej oceny współczesnych tendencji w światowej humanistyce od byłego koryfeusza marksistowskiego pojmowania człowieka i świata nie słyszałem jeszcze nigdy. Incydent może mieć posmak wypowiedzi skandalicznej, ponieważ z niektórych obserwacji wynika, że postmodernizm to w gruncie rzeczy zakamuflowany marksizm. Można nawet powiedzieć, że postmodernizm jest szczególną kontynuacją marksizmu. Tymczasem prof. Sztompka mówił tak:

„Natomiast w tej drugiej sprawie: dlaczego ja o postmodernistach i tego typu trendach/rzeczach nie wspominam, które, jak Pan słusznie bardzo mówi, są destrukcyjne w moim ujęciu kultury. Otóż nie wspominam, bo w pewnym momencie życia człowiek zasługuje na to, żeby zajmować się sprawami, które lubi, które mu się podobają, natomiast nie zajmować się różnymi obrzydlistwami, które w nauce oczywiście występują.

I które są przemijającymi, na szczęście, mam nadzieję. Nie doczekam pewnie sprawdzenia tej nadziei, ale z nadzieją pozostanę, że te klasyczne ujęcia się obronią. Ja nie podejmowałem krytyki (postmodernistycznych) tendencji, bo ważniejsza jest pozytywna refleksja przedstawiająca ten mój klasyczny punkt widzenia na problem kultury. Przyznam się, że dopóki byłem na etacie u pana Dyrektora – i tu wykładowca z szacunkiem skłonił głowę w stronę obecnego na wykładzie – byłego swojego chlebodawcy, dyrektora Instytutu Socjologii UJ – to uważałem za konieczne, żeby czasem poczytać tych autorów (…), ale teraz już nie muszę. Więc nawet nie czytam. Po co psuć sobie humor?”

Cały artykuł Herberta Kopca pt. „Nawrócenie marksisty? Analiza przypadku” znajduje się na s. 5 styczniowego „Śląskiego Kuriera WNET” nr 55/2019, gumroad.com.

 


„Kurier WNET”, „Śląski Kurier WNET” i „Wielkopolski Kurier WNET” są dostępne w jednym wydaniu w całej Polsce w kioskach sieci RUCH, Kolporter i Garmond Press oraz w Empikach, a także co sobota na Jarmarkach WNET w Warszawie przy ul. Emilii Plater 29 (na tyłach hotelu Marriott), w godzinach 9–15.

Wersja elektroniczna aktualnego numeru „Kuriera WNET” jest do nabycia pod adresem gumroad.com. W cenie 4,5 zł otrzymujemy ogólnopolskie wydanie „Kuriera WNET” wraz z wydaniami regionalnymi, czyli 40 stron dobrego czytania dużego (pod każdym względem) formatu. Tyle samo stron w prenumeracie na www.kurierwnet.pl.

Artykuł Herberta Kopca pt. „Nawrócenie marksisty? Analiza przypadku” na s. 5 styczniowego „Śląskiego Kuriera WNET” nr 55/2019, gumroad.com

Dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Komentarze