Anna Binek-Zajda
Tradycja stanowi przeniesiony z przeszłości zasób wartości i specyficznych zachowań rozumianych przez określoną zbiorowość. Aby trwała, musi istnieć permanentność jej przekazu, zaś najlepsze warunki ku temu stwarzają powiązania między ludźmi powstałe na bazie terytorialnej. (…) Szczególnym regionem, w zasadniczy sposób różniącym się pod względem kulturowym od terenów sąsiednich, jest Zagłębie Dąbrowskie stanowiące w szerszym ujęciu fragment historycznej Małopolski. (…)
Trio badawcze w osobach: uznanej i nader cenionej w kręgach etnografów Dobrawy Skoniecznej-Gawlik, koordynatorki naukowych inicjatyw, Bartosza Gawlika i Roberta Garstki stworzyło dzieło przybliżające w sposób wnikliwy, acz niebywale przystępny wybrane aspekty kulturowe zagłębiowskiego regionu – budownictwo, strój, język, pieśni, folklor, a zwłaszcza rodzinną i całoroczną obrzędowość, uwzględniając nie tylko ich dawny przebieg, ale również zachodzące w nich zmiany. Bezspornie największą wartością książki – należy podkreślić: nie mającej swojego odpowiednika – wydanej przez Regionalny Instytut Kultury w Katowicach, są udokumentowane z największą starannością religijne i rodzinne przejawy życia Zagłębiaków.
Spośród bogatej, niezwykle barwnej mozaiki kulturowej charakterystycznej dla regionu na szczególną uwagę zasługują Turki oraz Misie. Unikalny w województwie śląskim zwyczaj straży grobowych – Turków, od ponad stu lat praktykowany jest w okresie wielkanocnym w sanktuarium pw. św. Antoniego w Koziegłówkach.
Młodzi mężczyźni ubrani w kolorowe stroje oraz maski całkowicie zasłaniające im twarze trzymają wartę przy symbolicznym grobie Chrystusa od Wielkiego Piątku aż do rezurekcji, kiedy to na słowa kapłana „Chrystus Zmartwychwstał!” padają pokotem na ziemię. W trakcie Mszy św. rezurekcyjnej asystują osobie zbierającej datki pieniężne do koszyka, a podczas udzielania komunii św. tworzą szpaler przez środek kościoła.
Natomiast w gminie Niegowa zachował się ostatkowy obyczaj, tzw. Misie. W niedzielę i poniedziałek przed Popielcem grupy młodych mężczyzn odwiedzają domostwa, wyczyniając przy tej okazji rozmaite psoty. Przygotowania rozpoczynają się wczesnym rankiem, a główną ich część stanowi dokładne owinięcie powrósłami ze słomy żytniej lub owsianej osoby wcielającej się w postać Misia, który jest chętnie przez wszystkich podejmowany wraz z towarzyszącą mu wesołą kompanią jako symbol szczęścia i płodności.
Rozpoczynający się Adwentem nowy rok kościelny i obrzędowy od wieków budują polski dorobek duchowy. W tym czasie przełomu, zamykającym, a jednocześnie otwierającym, w sposób wyjątkowy dochodzi do krzyżowania się sacrum i profanum. Opisaniem tradycji adwentowych występujących w Zagłębiu Dąbrowskim autorzy rzeczonej publikacji otwierają udaną prezentację dorocznych zwyczajów i obrzędów świątecznych oraz familijnych, które towarzyszyły mieszkańcom ziemi zagłębiowskiej, od pokoleń wprowadzając w ich życie ład i harmonię. Niektóre wykazują bardzo dużą zbieżność z obyczajami rodzinnymi i religijnymi występującymi na pozostałym obszarze Polski, inne zaś wyróżniają się zdecydowanie swym kolorytem i oryginalnością. Lecz wszystkie sprowadzają się bezsprzecznie do kwintesencji bycia tu i teraz, określenia narodowej tożsamości opartej na wspólnym mianowniku – kulturze i ponad wszystko zrozumieniu sensu przemijania.
Nakład książki został wyczerpany. Wersja elektroniczna jest dostępna na stronie internetowej http://tropemkolberga.pl.
Cały artykuł Anny Binek-Zajdy pt. „Czekanie na czas” znajduje się na s. 12 grudniowego „Śląskiego Kuriera WNET” nr 54/2018.
„Kurier WNET”, „Śląski Kurier WNET” i „Wielkopolski Kurier WNET” są dostępne w jednym wydaniu w całej Polsce w kioskach sieci RUCH, Kolporter i Garmond Press oraz w Empikach, a także co sobota na Jarmarkach WNET w Warszawie przy ul. Emilii Plater 29 (na tyłach hotelu Marriott), w godzinach 9–15.
Dzięki prenumeracie na www.kurierwnet.pl otrzymujemy ogólnopolskie wydanie „Kuriera WNET” wraz z wydaniami regionalnymi, czyli 36 stron dobrego czytania dużego (pod każdym względem) formatu w cenie 4,5 zł.
