Stulecie niepodległości Białorusi – 25 marca 1918 / Gawęda Historyczna Krzysztofa Jabłonki

Białoruś miała najtrudniejszą drogę do niepodległości, gdyż spadły na nią najcięższe represje carskie, w odwecie za udział w zrywach narodowych. Białorusini uczestniczą w powstaniu swego rodaka Tadeusza Kościuszki, tworzą struktury niepodległego państwa w krótkim okresie „wolności napoleońskie” 1812 roku. Gdy w Polsce wybuchło powstanie Listopadowe (w kwietniu 1831 roku) stają do walki. Są obecni w powstaniu styczniowym, gdy przewodzi im Kastuś Kalinowski i Walery Wróblewski. Białorusini doświadczyli szczególnego prześladowania Unitów, katolików obrządku wschodniego, których po zerwaniu unii z Rzymem przez carat w 1839 roku masowo zsyłano na w głąb Rosji, a nawet na Sybir (niektóre dzielnice Moskwy mówiły po Białorusku). Z chwilą zawarcia pokoju brzeskiego cesarskich Niemiec z bolszewikami, dla Białorusi zaświtała możliwość ogłoszenia niepodległego bytu. W Mińsku, zwanym wówczas litewskim, zebrała się Białoruska Rada Narodowa pod przewodnictwem Łuckiewicza i proklamowała 25 marca 1918 roku Białoruską Republikę Ludową jako nowe państwo, a zarazem kontynuację Wielkiego Księstwa Litewskiego. Herbem Białorusi stała się pogoń, a flagą „Sztandar spod Orszy”, w biało-czerwono-białe pasy, uwieczniony na słynnym obrazie z czasów renesansu, przechowywanym w Krakowie. Język Białoruski stał się urzędowym i oficjalnym językiem nowego państwa. Powstały zalążki armii, której kontynuacją był oddział gen. Bułak-Bałachowicza walczący u boku Polski w wojnie bolszewickiej 1920 roku. Ostatecznie Białoruś podzielono w traktacie ryskim na część przyłączoną do II Rzeczpospolitej i na część tworzącą Białoruską Socjalistyczną Republikę Sowiecką, w której początkowo respektowano kulturę białoruską, aby ją zniszczyć wraz z mieszkającymi tam Polakami (Dzierżyńszczyzna) w czasie represji stalinowskich w 1937 roku. Pozostałością tych represji i grobem miejscowych Polaków i Białorusinów jest gigantyczny cmentarz Kuropaty pod Mińskiem.