Waluta, podatki i bankowość w zaborze austriackim / jedenasta audycja z cyklu „Czy fortuna kołem się toczy?”

Polityka fiskalna i bankowa na ziemiach polskich zaboru austriackiego. Słaby gulden powód nękającej wciąż XIX wieczną monarchię Habsburgów inflacji, którą uratowały przed bankructwem reformy Polaka.

Waluta

Podstawową austriacką jednostką monetarną był złoty gulden. Podczas wojen śląskich w latach czterdziestych XVIII wieku pojawił się w Austrii pieniądz papierowy emitowany przez Wiedeński Bank Miejski. Kurs banknotów wobec złotego guldena nieustannie spadał ze względu na nieustające wojny, a stabilizację odkładano na później. Panowanie austriackie w Galicji rozpoczęło się od inflacji.

W 1811 roku ruszyła reforma walutową. Dotychczasowe banknoty wymieniono na nowe pieniądze papierowe. Nowy pieniądz miał być wymienialny na monety kruszcowe i nie podlegać deprecjacji. Ale udział Austrii w koalicji anty-napoleońskiej w 1813 roku przekreślił szanse na stabilizację. Ogromne wydatki wojenne zmusiły Austrię do wprowadzenia do obiegu jeszcze jednego rodzaju pieniądza papierowego. Jego zabezpieczeniem miały być przyszłe wpływy z podatków. Znów powróciła inflacja. Walutę na dłuższy czas ustabilizowało utworzenie w 1816 roku Austriackiego Banku Narodowego i kolejna wymiana banknotów.

W 1857 roku Austria przystąpiła do niemieckich porozumień walutowych. Jednak 13 lat później została z nich wykluczona. Austrii nie udało się również wejść do Łacińskiej Unii Monetarnej, zapoczątkowanej w 1865 roku przez Belgię, Francję, Szwajcarię, Luksemburg i Włochy.

W 1878 roku, wobec reformy monarchii habsburskiej i utworzenia Austro-Węgier, Austriacki Bank Narodowy przekształcony został w Bank Austro-Węgierski, który był bankiem emisyjnym i wyróżniał się szerokim zakresem działań, ale w czasach kryzysów nie zachowywał się jak bank centralny, czyli nie był „ostatecznym źródłem kredytu” dla banków komercyjnych.

Twórcą reformy walutowej w 1892 roku był Polak, Julian Dunajewski, w latach 1880-1891 austriacki minister skarbu. Była to zasadnicza reforma, która uporządkowała finanse i zlikwidowała permanentny deficyt budżetowy. Przyjęto wówczas nową jednostkę walutową – koronę dzielącą się na 100 halerzy. Korona stanowiła ½ guldena.

System wprowadzony wówczas w Autro-Węgrzech nie był walutą złotą, czyli tzw. „złotym standardem” w pełnym sensie – wyemitowane pieniądze miały całkowitego pokrycia w zapasach złota, ale wymagały uzupełniającego pokrycia w walutach obcych wymienialnych na ten kruszec.

Podatki

Austriacki system fiskalny rozwinął się w odpowiedzi na uwłaszczenie chłopów w 1848 roku oraz wprowadzenie ustroju konstytucyjnego w 1867 roku. Dochody z tytułu podatków pośrednich i bezpośrednich były porównywalne. Wśród podatków pośrednich najważniejszy był podatek od spirytusu i podatek od cukru.

Skutkiem uwłaszczenia z 1848 roku była likwidacja podatku żydowskiego i wprowadzenie podatku dochodowego w miejsce podatku klasowego i pogłównego. W 1850 roku wprowadzono podatek spadkowy; w 1869 – gruntowy; w 1896 – zarobkowy; a w roku 1901 – podatek od obrotu nieruchomościami.

W Galicji funkcjonował wielostopniowy system samorządu terytorialnego. W sumie samorząd dysponował wpływami w wysokości 40% wpływów państwowych z Galicji. Na szczeblu krajowym Sejm od 1861 roku dysponował własnym budżetem w wysokości 20% wpływów państwowych, a więc takimi samymi środkami jak wszystkie inne szczeble samorządu łącznie.

Szczeble samorządu miały prawo uchwalać dodatki do podatków państwowych (z wyjątkiem podatku dochodowego), ale ich wysokość nie mogła przekraczać ustalonych progów procentowych. Takie dodatki były uchwalane przez Sejm Krajowy, powiaty, gminy oraz miasta.

Bankowość

Założenie banku w zaborze austriackim wiązało się z koniecznością uzyskania koncesji, ale jej uzyskanie było czystą formalnością. Efektem takiego systemu koncesyjnego był dość niski stopień bezpieczeństwa. Po pierwszym wielkim kryzysie bankowości austriackiej w 1873 roku założono osiem banków. Jedynie dwa z nich dotrwały do pierwszej wojny światowej. Kolejne kryzysy pociągały za sobą upadki następnych banków.

Pod koniec XIX wieku był życzliwy polskim interesom, a możliwość robienia tam kariery stały przed Polakami otworem.

W Banku Austro-Węgierskim pracowali Polacy, co pozwoliło im zdobywać doświadczenia i wiedzę w dziedzinie bankowości i polityki walutowej. Taka sytuacja było możliwa tylko w zaborze austriackim.

W Galicji rozwinęły się zarówno komunalne kasy kredytowe, jak i spółdzielczość kredytowa.


Projekt „Pieniądz – historia i teraźniejszość. Zarządzanie finansami – zagrożenia i szanse” – realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej.

Komentarze