24 kwietnia 2017 r. Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu srebrną dziesięciozłotówkę upamiętniającą Mikołaja Kopernika. Moneta zainaugurowała serię „Wielcy polscy ekonomiści”.
Mikołaj Kopernik urodził się 19 lutego 1473 roku w Toruniu. Ród Koperników pochodził ze śląskiej wsi Koperniki nieopodal Nysy. Jest znany przede wszystkim jako polski astronom, autor dzieła „O obrotach sfer niebieskich”, w którym naukowo zaprezentował heliocentryczną wizję Wszechświata i doprowadził do jednej z najważniejszych rewolucji w nauce, nazwanej potem przewrotem kopernikańskim.
Rzadziej pamięta się, że Kopernik był również lekarzem i tłumaczem, a poza astronomią zajmował się także matematyką, strategią wojskową, prawem i właśnie ekonomią. Studiował w Akademii Krakowskiej, a następnie wyjechał do Włoch, żeby kontynuować naukę. Prawdopodobnie w czasie pobytu w Krakowie otrzymał niższe święcenia i został kanonikiem warmińskim. 20 października 1497 roku Kopernik objął kanonię warmińską, ale już kilka lat później, po uzyskaniu zgody kapituły warmińskiej, udał się na studia medyczne do Padwy. Do Polski powrócił pod koniec 1503 roku.
Mikołaj Kopernik zajmował się wieloma dyscyplinami badawczymi, a przełomowych odkryć dokonał nie tylko w astronomii. Był także uznanym ekonomistą. Traktaty na tematy ekonomiczne stanowią ważną część jego piśmiennictwa. Napisał je w latach 1516-32, gdy kilkakrotnie z przerwami pełnił rolę kanclerza warmińskiej kapituły katedralnej. Był wtedy administratorem dóbr kapituły, a także zarządzał jej folwarkami.
Gdy powstawały traktaty ekonomiczne Kopernika, nikt nie podzielał jego astronomicznych zainteresowań, a był ceniony jako ekonomista i lekarz. Piśmiennictwo Kopernika dotyczące zagadnień ekonomicznych wywodziło się z jego osobistych zainteresowań naukowych oraz wiedzy specjalistycznej związanej z badaniem zagadnień ekonomicznych, szczególnie tych dotyczących bicia monety i obserwacji warunków życia jemu współczesnych. Większość ekonomicznych manuskryptów Mikołaja Kopernika to zarówno referaty akademickie (przede wszystkim na temat bicia monet), jak i pisma praktyczne dotyczące jego działalności administracyjnej i finansowej.
Kopernik był jednym z pierwszych zwolenników nowoczesnej polityki pieniężnej. Pierwszy zarys jego myśli monetarnej znajdziemy w traktacie pt. „Rozmyślania”, który powstał w 1517 roku w Olsztynie i został napisany po łacinie. Druga redakcja ukazała się po niemiecku w roku 1519, co miało uczynić traktat bardziej przystępnym, szczególnie dla przedstawicieli miast. Następnie Kopernik powtórzył swoje rozumowanie 21 marca 1521 roku, gdy podczas zjazdu Stanów Pruskich na ratuszu w Grudziądzu odczytał swój projekt reformy monetarnej zatytułowany „O szacunku do monety”.
Najbardziej dojrzała wersja traktatu powstała w odpowiedzi na krytyczną ocenę – dokonaną przez Stany Pruskie – reformy monetarnej uchwalonej przez Sejm piotrkowski w 1526 roku. W dziele zatytułowanym „Rozprawa o biciu monety” pokazał przyczynę obniżania jakości i siły nabywczej pieniądza. Właśnie w tym traktacie sformułował ważne i teraz znane powszechnie prawo, zgodnie z którym gorszy pieniądz wypiera z obiegu lepszą monetę.
W czasach Kopernika działanie tego prawa można było zaobserwować jako skutek procesu „psucia monety”, który polegał na wprowadzaniu do obiegu monet o tym samym nominale, ale zawierających mniej kruszcu niż oryginały (najczęściej poprzez skrawanie krawędzi monet). Takie monety miały tę samą wartość nominalną reprezentującą ich wartość nabywczą, a osoba „psująca” monetę odzyskiwała część kruszcu, z którego moneta była wykonana. Zgodnie z prawem opisanym przez Kopernika, właśnie takie monety wypierały z obiegu te pełnowartościowe.
Mikołaj Kopernik zmarł 21 maja 1543 roku we Fromborku po wielomiesięcznej chorobie.
JS
Projekt „Pieniądz – historia i teraźniejszość. Zarządzanie finansami – zagrożenia i szanse” – realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej.
